اخبار محیط زیستیوزپلنگ ها چگونه به خطر می افتند؟
یوزپلنگ ها چگونه به خطر می افتند؟  باقر نظامی*در طول سال‌های اخیر تعداد مشاهدات یوز در برخی از مناطق کاهش چشمگیری یافته است. این کاهش مشاهدات به ویژه در ارتباط با ماده‌ها بیشتر بوده است. اغلب کارشناسان بر این عقیده هستند که کاهش مشاهدات به معنی کاهش جمعیت یوز است. بر اساس بررسی‌های میدانی صورت گرفته، اهم دلایل کاهش یوز در زیستگاه‌ها به قرار زیر می‌تواند باشد: ١- اثر جاده‌ها بر حفاظت یوز گونه‌هایی که به زیستگاه‌های وسیع نیازمندند یا چندین زیستگاه شامل زمستانه، تولیدمثل و غیره دارند نسبت به تغییر و تخریب حساس‌ترند و ممکن است بر اثر تغییر در یکی از زیستگاه‌ها نتوانند نیازهای زیستی خود را تامین کرده و در معرض نابودی قرار گیرند. توسعه شبکه جاده‌ها در ایران به ویژه در درون مناطق حفاظت شده، بدون رعایت ضوابط و اصول اولیه حفاظتی همراه بوده است. تقریبا همه زیستگاه‌های یوز در بخش‌های جاده از داخل منطقه رد شده یا گاه منطبق بر مرز مناطق است. اما در دو زیستگاه توران و کالمند-بهادران این جاده تاکنون موجب تصادف و مرگ تعداد زیادی از حیات‌وحش مناطق از جمله یوز شده است. تاکنون حداقل ١٤ یوز در این دو زیستگاه کشته شدند. محدوده‌ای که این تصادفات در آنها حادث شده چندان طولانی نبوده، کمتر از ٢٠ کیلومتر از جاده شهرهای مهریز به انار در استان یزد که از کالمند- بهادران عبور میکند و حدود ١٢ کیلومتر در جاده شاهرود به سبزوار در محدوده روستای عباس‌آباد در شمال توران قرار دارد. عبور جاده شاهرود سبزوار، به ویژه در محدوده پاسگاه محیط‌بانی عباس‌آباد در شمال توران، تاکنون حداقل ٨ مورد یوز در این محدوده را از پا در آورده است. عبور جاده ترانزیتی یزد - کرمان از درون منطقه حفاظت شده کالمند- بهادران تاکنون موجب ٦ مورد تلفات مستند این‌گونه ارزشمند شده است. این در حالی است که به گفته کارشناسان استانی تلفات ثبت نشده زیادی نیز وجود دارد. از طرف دیگر وجود و تعدد جاده‌ها در داخل یا حاشیه مناطق موجب دسترسی راحت‌تر شکارچیان و متخلفان به داخل مناطق و در مقابل دشواری کنترل و حفاظت توسط محیط‌بانان می‌شود. راهکارهای کاهش تصادفات جاده‌ای: راهکارهای عمده برای کنترل تلفات جاده برای حیات وحش به‌ویژه یوز وجود دارد که عبارتند از: استفاده از تابلوهای اخطار‌دهنده و علائم هشدار مناسب برای رانندگان، اعمال محدودیت سرعت و کنترل آن توسط دوربین، نصب سرعت‌گیر، احداث گذرگاه‌های عبور و مرور برای یوز، اطلاع‌رسانی به رانندگان عبوری و فنس‌کشی است. ٢- سگ گله مساله دام و سگ گله در توران و میاندشت آسیب‌های جدی‌تری را وارد کرده و سایر مناطق مشکل این دو منطقه را ندارند. بر اساس آمار، پروانه چرای ١٢٠ هزار دام در توران صادر شده است. هر گله دام حدود ٥٠٠ گوسفند و بز را شامل می‌شود. براساس بررسی‌های میدانی هر گله ٥٠٠ تایی دام حداقل ٥ سگ به همراه دارد. اگر حتی نصف میزان پروانه‌های صادر شده هم دام وارد توران شود، یعنی ٦٠٠ سگ در نیمه دوم سال و فروردین ماه (حدود هفت ماه) در توران پرسه می‌زنند. بسیار بعید به نظر می‌رسد که در مجموعه توران بیش از ١٠ یوز حضور داشته باشد. یعنی به ازای هر یوز ٦٠ سگ در توران پرسه می‌زند و این درحالی است که یک سگ به راحتی یک یوز را از پا در می‌آورد. یوزها با وجودی که در گروه گوشتخواران بزرگ جثه قرار می‌گیرند اما به لحاظ محدودیت‌های فیزیولوژیک و رفتاری، برخلاف پلنگ، گرگ و کفتار بسیار ضعیف هستند. در میاندشت اگر چه تعداد دام به اندازه توران نیست اما باید توجه داشت که وسعت توران ١٧ برابر میاندشت است. تعداد پروانه صادر شده برای میاندشت حدود ١٢ هزار است که احتمالا حدود ٨ تا ٩ هزار دام هر سال وارد منطقه می‌شوند و لذا حداقل ٨٠ سگ در میاندشت پرسه می‌زند. اما یک مشکل اساسی که در مورد سگ‌ها باید مورد توجه قرار گیرد، آن است که این سگ‌ها برخلاف سگ‌های گله معمولی تربیت می‌شوند تا از پراکنده شدن گله جلوگیری کرده و همچنین مانع حمله حیوانات وحشی شوند، به شکلی تربیت شده‌اند که بعد از مشاهده هر موجود زنده‌ای، به آن حمله کرده و آن را تکه پاره می‌کنند. ٣- دام حضور دامداران در توران و میاندشت در فصل پاییز و زمستان موجب آسیب به پوشش گیاهی و کاهش مواد غذایی در دسترس سم‌داران وحشی که طعمه‌های یوز هستند، می‌شود. علاوه بر چرا حجم زیاد تعداد با لگدکوب کردن تمام پوشش گیاهی و حتی تخم پرندگان و نوزاد پستانداران که روی زمین و زیر بوته‌های قرار دارند، آسیب جدی به مناطق وارد می‌کنند. علاوه بر از بین رفتن حیات وحش توسط سگ‌های گله، موارد متعدد از کشته شدن و به اسارت گرفتن یوزها توسط دامداران وجود دارد. از آنجا که این تلفات کمتر مشاهده و ثبت می‌شوند، لذا چندان مورد توجه جدی قرار نگرفته‌اند. این در حالی است که مهم‌ترین عامل مرگ و میر یوز در مناطق هستند. مساله دیگری که در این مورد به آن کمتر توجه می‌شود، حضور گرگ است. حضور دام در مناطق به شدت موجب جذب جمعیت گرگ می‌شود. براساس آمار، در چند سال اخیر جمعیت گرگ در برخی از مناطق چندین برابر شده است. در مناطق میاندشت، کویر، کالمند- بهادران و سیاهکوه گله‌های متعدد گرگ گزارش شده است. هیچ‌گاه در دره انجیر گزارشی از مشاهده گرگ وجود نداشت و این در حالی است که اخیرا محیط‌بانان در این منطقه نیز گرگ مشاهده کرده‌اند. گله‌های گرگ از دشمنان اصلی یوز در مناطق هستند. به نظر می‌رسد که آخرین یوزهای باقیمانده در کویر نیز توسط گرگ‌ها از پا درآمده باشند. * عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست و مشاور پروژه حفاظت از یوز آسیایی |